Gmina Belsk Duży, oficjalny serwis informacyjny

Tomasz Nocznicki – działacz ludowy, publicysta, propagator oświaty rolniczej, poseł i senator II Rzeczypospolitej.
Urodził się 20 grudnia 1862 r. w Warszawie z nieznanych rodziców. Wychowali go Karol Jóźwik i Magdalena z Plewaków, mieszkańcy grójeckiej wsi Czesinów (Cesinów) lub Jóźwików, rolników ze wsi Daszewice na Mazowszu. Zmarł w szpitalu w Słomnikach pod Krakowem.

Przybrany ojciec nauczył go czytać, a następnie posłał do szkoły elementarnej w Lipiu. Chodził tam przez dwie zimy (1870-1872). Na tym w zasadzie skończyła się jego szkolna nauka. Wszystko, co potem osiągnął, zdobył drogą żmudnego, lecz nieustannego samouctwa. Duży wpływ na ukształtowanie się osobowości Nocznickiego miał również jego nauczyciel ze szkoły Kazimierz Dzierzbicki oraz proboszcz parafii Belsk Duży ksiądz Roch Wójcicki, który umożliwił chłopcu korzystanie z parafialnej biblioteki.
Po śmierci opiekunów Nocznicki poszedł na służbę do majątku Głudna. Był tam pastuchem, potem pomocnikiem fornala. W Grójcu pracował u inżyniera drogowego jako woźnica. Zwolniony z powodu choroby znalazł zatrudnienie u naczelnika poczty.

W 1882 r. ożenił się z Franciszką Gwiazdą, ubogą dziewczyną z okolic Grójca. Rok później został wcielony na 5 lat do armii carskiej. Służył w 35 brygadzie artylerii pieszej w Rostowie (gubernia jarosławska), gdzie uzyskał stopień podoficera. Zwolniony z wojska wrócił w rodzinne strony. Początkowo pracował w jednostce wojskowej stacjonującej w Grójcu, a od 1891 r. był zatrudniony jako kierownik i bufetowy miejscowego klubu towarzyskiego, założonego przez polsko-rosyjską inteligencję urzędniczą. W 1894 r. przeniósł się do Karolewa, gdzie założył sklep. Po pożarze domu i sklepu przeprowadził się do Belska Dużego, gdzie ponownie uruchomił sklep. Prowadził go do 1908 r.

To właśnie w Belsku Dużym Nocznicki rozwinął swoją działalność społeczną. Tu nawiązał kontakt z Maksymilianem Malinowskim – redaktorem i założycielem czasopisma „Zorza”, na łamach którego zaczął publikować swoje listy i korespondencje. W 1902 r., wraz z Ludwikiem Górskim, założył spółkę dla wspólnych zakupów oraz został współzałożycielem spółdzielczej maślarni (mleczarni). W latach 1904-1906 był członkiem Towarzystwa Oświaty Narodowej oraz Ligi Narodowej. Popularyzował wśród chłopów czytelnictwo prasy, kolportował zabronione pisma. Na prośbę Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego zbierał w powiecie grójeckim wiadomości o twórcach i twórczości ludowej np. o tkaczach. Jego działalność zwróciła uwagę władz carskich. W 1906 r. został aresztowany i przez 7 tygodni był więziony w Grójcu. Jednak ani aresztowanie, ani ciężka choroba nie zniechęciły go. Po powrocie do domu oraz do zdrowia dołączył do grona założycieli nowego czasopisma „Zaranie”, przeznaczonego dla mieszkańców wsi. Od 1907 r. regularnie zamieszczał w nim swoje artykuły. Nabył 12-morgowe gospodarstwo w Lipiu pod Grójcem i z dumą donosił czytelnikom „Zarania”, że jest już rolnikiem. Jedną z pierwszych inwestycji jakie poczynił Nocznicki w swym gospodarstwie, było założenie 2-hektarowego sadu. W 1908 r. został prezesem Koła Rolniczego im. Stanisława Staszica w Belsku Dużym, a w następnym roku stanął na czele Zarządu Głównego tego stowarzyszenia (prezesem Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica był do 1914 r.). Prezesowanie Staszicowskim Kołom Rolniczym i publikacje w „Zaraniu” wywołały gwałtowny atak ze strony ziemian oraz duchowieństwa.

W czasie I wojny światowej Nocznicki rozwinął aktywną działalność polityczną. W latach 1915-1917 był członkiem Centralnego Komitetu Narodowego, od 14 stycznia do 30 czerwca 1917 r. pracował w Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej przy Radzie Departamentu Spraw Wewnętrznych będącej agendą Tymczasowej Rady Stanu. Uczestniczył też w pracach Polskiej Organizacji Narodowej. W 1915 r. wspólnie ze Stanisławem Osieckim, Klemensem Pawlikowskim i pisarką Marią Dąbrowską współorganizował Polskie Stronnictwo Ludowe. Został jego pierwszym prezesem (1915-1918) oraz wydawcą i redaktorem bardzo popularnego na wsi organu prasowego partii pt. „Wyzwolenie”. W latach 1918-1923 oraz 1929-1931 pełnił funkcję wiceprezesa PSL „Wyzwolenie”, a w latach 1923-1929 był członkiem Zarządu Głównego.

Jednocześnie, po odzyskaniu niepodległości, został ministrem bez teki w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej Ignacego Daszyńskiego, a następnie w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego. Jego lewicowe poglądy, niechęć do niego ziemiaństwa, kleru i Narodowej Demokracji sprawiły, że przegrał wybory do Sejmu Ustawodawczego w 1919 r. W latach 1922-1927 został posłem na Sejm I kadencji z listy PSL „Wyzwolenie”, a w  latach 1928-1930 senatorem Senatu II kadencji. Zaangażował się w obronę aresztowanych przywódców Centrolewu. W 1930 r. przeniósł się do Warszawy. Gdy w 1931 r. utworzono Stronnictwo Ludowe, został jego członkiem. Po 1935 r. odsunął się od działalności publicznej i rozpoczął pracę w różnych organizacjach społecznych, np. w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. W czasie okupacji wiek i choroba nie pozwoliły mu uczestniczyć w konspiracji. W jego mieszkaniu odbywały się tajne komplety. Po upadku Powstania Warszawskiego, wraz z ludnością Żoliborza, został wysiedlony. Zatrzymał się w Słomnikach pod Krakowem, gdzie zmarł w 1944 r. i został pochowany. W 1947 r. staraniem władz naczelnych Stronnictwa Ludowego został ekshumowany i pochowany na cmentarzu w Lipiu.

Przez całe życie Tomasz Nocznicki nie rozstawał się z książkami. Był zapalonym bibliofilem. Systematycznie bez względu na sytuację materialną, kupował książki. Jego zbiór w latach 30-tych liczył ok. 5000 pozycji. Była to literatura polska i europejska, powieści, poezje, dramaty, a także prace z zakresu historii, filozofii, socjologii, ekonomii, etnografii, prawa, religii. Z czasem Nocznicki zaczął udostępniać swój księgozbiór innym osobom. Jego biblioteka była pierwszą większą, starannie dobraną, na poły publiczną bezpłatną biblioteką w Grójeckiem. Potem zbiór został przeniesiony do Warszawy. Po wojnie część ocalałego księgozbioru trafiła do tworzącej się Wyższej Szkoły Rolniczej w Łodzi. Dziś reszta księgozbioru znajduje się w Bibliotece Sejmowej, zaś roczniki „Wyzwolenia” są w Bibliotece Publicznej m. st. Warszawy.

Tomasz Nocznicki był też człowiekiem pióra. W ciągu swego długiego życia napisał ponad 2 tys. artykułów drukowanych na łamach kilkudziesięciu czasopism, np. cykl artykułów „Ziemia dla ludu, władza dla ludu”, w których domagał się radykalnej zmiany położenia materialnego mieszkańców wsi (1920). Opublikował kilka broszur, m.in. „Sprawa przyszłości ludu rolnego Polski” (1919), „O „Zaraniu” i zaraniarzach” (1927) oraz pamiętniki „Moje wspomnienia z ubiegłego życia” (1947). W publicystyce wiele miejsca poświęcił zwalczaniu pijaństwa, propagował budowę szkół na wsi, zakładanie kółek rolniczych, w II RP domagał się oświaty i ziemi dla chłopów, krytykował stosunki panujące na wsi, zwalczał duchowieństwo, partie prawicowe, wspierał opozycję centrową, propagował spółdzielczość, bronił zasad demokracji. W czasie choroby w 1907 r. zaczął pisać wiersze i czynił to odtąd przez całe życie. Większość z nich ma charakter okazjonalny, okolicznościowo-autobiograficzny. Są one rozproszone po wielu czasopismach.